NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT VỀ RỐI LOẠN SỬ DỤNG CHẤT

Tổng quan về tình hình lạm dụng chất trên thế giới và tại việt nam

Theo báo cáo năm 2022 của Văn phòng phòng chống tội phạm của Liên hiệp quốc (UNODC), tỷ lệ sử dụng chất gây nghiện bất hợp pháp vẫn ở mức cao trên toàn thế giới. Ước tính có khoảng 284 triệu người trong độ tuổi 15–64, phần lớn là nam giới, đã sử dụng ma túy trong vòng 12 tháng qua. Con số này tương ứng với việc cứ mỗi 18 người thuộc nhóm tuổi này lại có 1 người sử dụng chất gây nghiện bất hợp pháp. Tỷ lệ này đã tăng 26% so với năm 2010, khi số người sử dụng ma túy ước tính là 226 triệu người. (1)

Tại Việt Nam, theo trang tin điện tử của Ủy ban Quốc gia phòng, chống AIDS, ma túy, mại dâm tính đến ngày 14/6/2023, tổng số người sử dụng trái phép chất ma túy, người nghiện ma túy và người bị quản lý sau cai nghiện ma túy trên toàn quốc là 248.643 người.(2)

Rối loạn sử dụng chất là gì

Rối loạn sử dụng chất là một rối loạn tâm thần mạn tính, tái diễn, tuy nhiên có thể điều trị được. Rối loạn sử dụng chất xuất hiện do ảnh hưởng của chất gây nghiện (rượu, thuốc lá, ma túy, thuốc kê đơn…) làm thay đổi hoạt động của não bộ, dẫn đến việc họ không kiểm soát được hành vi sử dụng chất của mình. Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần của Hoa Kỳ (DSM-V) phân rối loạn sử dụng chất thức mức độ nhẹ, trung bình và nặng tùy theo số lượng các triệu chứng có mặt. Một triệu chứng điển hình của rối loạn sử dụng chất là cảm giác bắt buộc phải tìm kiếm và sử dụng chất bất chấp hậu quả về sức khỏe và xã hội liên quan đến việc sử dụng.(3) (4)

Dưới đây là một ví dụ cho thấy những thay đổi về mặt não bộ của người có tiền sử sử dụng chất và người không có tiền sử sử dụng chất.

Những bản chụp cộng hưởng từ so sánh não của một người có tiền sử rối loạn sử dụng cocaine (giữa và phải) với não của một người không có tiền sử sử dụng cocaine (trái). Người bị rối loạn sử dụng cocaine có mức độ thụ cảm thể dopamine D2 (được mô tả bằng màu đỏ) thấp hơn ở thể vân một tháng (giữa) và bốn tháng (phải) sau khi ngừng sử dụng cocaine so với người không sử dụng. Mức độ thụ cảm thể dopamine trong não của người sử dụng cocaine cao hơn ở mốc 4 tháng (phải), nhưng chưa trở lại mức quan sát được ở người không sử dụng (trái). (3)

Tại sao người ta sử dụng chất gây nghiện?

Nói chung, mọi người dùng chất gây nghiện vì một số lý do:

* Thích cảm giác phê sướng. Chất gây nghiện có thể tạo ra cảm giác khoái cảm mãnh liệt. Sự hưng phấn ban đầu này được theo sau bởi các tác dụng khác, khác nhau tùy theo loại thuốc được sử dụng. Ví dụ, với các chất kích thích như methamphetamine (‘đá’), cảm giác hưng phấn kéo theo cảm giác quyền lực, tự tin và năng lượng tăng lên. Ngược lại, chất dạng thuốc phiện như heroin mang lại cảm giác thư giãn và hài lòng.

* Cảm thấy tốt hơn về mặt cảm xúc. Một số người mắc chứng lo âu xã hội, căng thẳng và trầm cảm bắt đầu sử dụng chất gây nghiện để giảm lo lắng. Căng thẳng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc bắt đầu và tiếp tục sử dụng ma túy cũng như tái nghiện (quay lại sử dụng ma túy) ở những bệnh nhân đang hồi phục sau cơn nghiện.

* Để làm việc tốt hơn. Một số người cảm thấy áp lực phải cải thiện khả năng tập trung ở trường, nơi làm việc hoặc khả năng thể thao của họ. Điều này có thể đóng vai trò trong việc thử hoặc tiếp tục sử dụng ma túy, chẳng hạn như thuốc kích thích theo toa hoặc cocaine.

* Sự tò mò của bản thân và áp lực xã hội. Sự tò mò và áp lực xã hội. Về mặt này, thanh thiếu niên đặc biệt gặp nguy hiểm vì áp lực từ bạn bè có thể rất mạnh. Tuổi vị thành niên là giai đoạn phát triển trong đó sự hiện diện của các yếu tố nguy cơ, chẳng hạn như bạn bè cùng trang lứa sử dụng ma túy, có thể dẫn đến việc sử dụng chất gây nghiện.

Các can thiệp hiện nay

Rối loạn sử dụng chất có thể điều trị được dựa trên các biện pháp can thiệp dựa trên bằng chứng bao gồm biện pháp can thiệp bằng hóa dược (đối với chất dạng thuốc phiện, rượu…) và can thiệp nhận thức hành vi.

Phòng khám SHP – Bệnh viện Đại học Y Hà Nội và WeCare cung cấp can thiệp rối loạn sử dụng chất dựa trên bằng chứng với đội ngũ bác sĩ, nhà tâm lý trị liệu, cán bộ công tác xã hội có chuyên môn về tâm thần học và chứng chỉ quốc tế về điều trị nghiện.

Tài liệu tham khảo

1. UNODC World Drug Report 2022 - World | ReliefWeb [Internet]. 2022 [cited 25 Tháng Giêng 2024]. Available at: https://reliefweb.int/report/world/unodc-world-drug-report-2022

2. Tiengchuong.chinhphu.vn [Internet]. [cited 25 Tháng Giêng 2024]. Gần 250 nghìn người sử dụng trái phép ma túy, người nghiện và người bị quản lý sau cai. Available at: https://tiengchuong.chinhphu.vn/gan-250-nghin-nguoi-su-dung-trai-phep-ma-tuy-nguoi-nghien-va-nguoi-bi-quan-ly-sau-cai-113230629150714103.htm

3. Substance Use and Co-Occurring Mental Disorders - National Institute of Mental Health (NIMH) [Internet]. [cited 25 Tháng Giêng 2024]. Available at: https://www.nimh.nih.gov/health/topics/substance-use-and-mental-health

4. Abuse NI on D. Drug Misuse and Addiction | National Institute on Drug Abuse (NIDA) [Internet]. -- [cited 25 Tháng Giêng 2024]. Available at: https://nida.nih.gov/publications/drugs-brains-behavior-science-addiction/drug-misuse-addiction